Poza cyfrowymi rozwiązaniami, które umożliwiają naukę, badacze zwracają uwagę na znaczenie warunków psychologicznych, które decydują o gotowości dzieci i młodzieży do uczenia się. Zmiany, jakie wywołała pandemia, mogą pogłębiać istniejące kłopoty osobiste i rodzinne, a także wywoływać nowe. Zaburzone poczucie bezpieczeństwa i izolacja w dobie kryzysu wymagają skoncentrowania się na wzmacnianiu relacji oraz odporności psychologicznej dzieci w radzeniu sobie z obecną sytuacją (Pyżalski, 2020). Służą temu m.in. podejmowanie rozmów o kryzysie, o emocjach mu towarzyszących, o pozytywnych aspektach obecnej sytuacji i sposobach radzenia sobie z tymi trudnymi sytuacjami (Bilicki, 2020).
Rozmawianie z dziećmi i młodzieżą o tym, czym jest kryzys oraz jak można się w takiej sytuacji czuć, pozwala młodym ludziom lepiej rozumieć, co się z nimi dzieje i z jakiego powodu. Co więcej, rozmowa pomaga nadać kryzysowi znaczenie uniwersalnego ludzkiego doświadczenia oraz osadza go w czasie – wiadomo bowiem, iż kryzysy pojawiają się i kończą.
Przykładowy komunikat dotyczący zjawiska kryzysu: Kryzys to taka nagła i niespodziewana sytuacja, rodzaj trudności, która sprawia, iż przez jakiś czas nie możemy żyć tak, jak wcześniej, robić tego, co zwykle, realizować tego, co potrzebujemy. To powoduje, iż przeżywamy w związku z tym silne emocje, które mogą się z czasem zmieniać. Pojawia się złość, gniew, strach, niepokój, smutek. To zupełnie normalne. Na początku mogliśmy czuć choćby mieszaninę ekscytacji związanej z zamknięciem szkoły i niepokoju związanego z zagrożeniem wirusem. Gdy się okazuje, iż sytuacja gwałtownie nie mija i nie możemy robić tego, co lubimy, możemy czuć coraz więcej złości i narasta w nas napięcie. Trudno to wtedy wytrzymać i można mieć już wszystkiego dosyć. Wtedy może się pojawić zniechęcenie. Dlatego tak ważne jest, żeby mimo wszystko zastanowić się, jak możemy poradzić sobie w tej sytuacji i na co mamy wpływ.
Rozmawianie o emocjach powinno być nie tylko częścią rozmów z dziećmi o kryzysie, ale ważnym elementem komunikacji z rodzicami, nauczycielami, specjalistami w ogóle. Rozmawianie o emocjach pomaga dzieciom zrozumieć, skąd one się biorą, co nie tylko może przynosić im ulgę, ale też pozwala ukierunkować ich uwagę na swoje potrzeby i o ile to jest możliwe – aktywnie szukać sposobów na zaradzenie sytuacji.
Przykładowe komunikaty: W tej trudnej sytuacji, która zmienia nasze życie, możemy bać się, iż coś złego może stać się nam i naszym bliskim/możemy czuć się rozgniewani/smutni, iż nie możemy robić tego, co robiliśmy wcześniej. Możemy niepokoić się tym, jak będzie wyglądało życie po powrocie do szkoły: czy będzie wyglądało tak samo jak wcześniej, czy inaczej, a o ile inaczej, to jak?
Trzeba przy tym pamiętać, żeby nie zmuszać dzieci do mówienia o emocjach i nie robić tego na siłę. o ile wypowiedzi dziecka zrodzą podejrzenia, iż w jego życiu dzieje się coś złego, dzieje mu się krzywda, należy uruchomić adekwatne procedury (Fenik-Gaberle, Katucka,2016).
Kolejnym sposobem pomocnym w radzeniu sobie z kryzysem jest szukanie w zmienionej rzeczywistości pozytywnych stron (Bilicki, 2020). Koncentrowanie się tylko na jej negatywnych aspektach sprawia, iż fiksujemy się na przykrych emocjach. Istnieją jednak przecież i jej pozytywne strony. To pozwala zobaczyć dzieciom i młodzieży sytuację w całości. Do pozytywnych stron należy np. możliwość wysypiania się, zwolnienie tempa życia, większa możliwość zarządzania swoim czasem, spędzania go z bliskimi, a także poznawanie rówieśników w klasie czy nauczycieli z zupełnie innej perspektywy. Spotkania w przestrzeni cyfrowej sprawiają bowiem, iż widzimy kolegów i koleżanki w ich naturalnym, domowym otoczeniu. To samo dotyczy postrzegania nauczycieli. Dystans, do którego jesteśmy przyzwyczajeni w szkole, może się paradoksalnie zmniejszyć.
Przykładowy komunikat: Takie zajęcia online pozwalają nam się zobaczyć w zupełnie inny sposób niż w szkole. Możemy też siebie poznawać od innej strony niż zwykle.
Pomocne może być również rozmawianie z dziećmi o tym, co mogą zrobić, żeby poczuć się lepiej. Służą temu codzienne rytuały, planowanie dnia i wyznaczanie sobie bliższych i dalszych celów, przeznaczanie czasu w aktywność ruchową i przyjemności, techniki relaksacyjne, zabawy z rodziną, wymyślanie alternatywnych sposobów komunikowania się z rówieśnikami itp. W sytuacji, kiedy wielu rzeczy nie można zrobić, tego rodzaju sposoby pozwalają na odzyskiwanie poczucia kontroli i wpływu na życie.
Dostrzegane przez badaczy potrzeby dzieci i młodzieży wskazują, iż w tak trudnym czasie edukacja powinna ustąpić miejsca dbaniu o zachowanie relacji i nadawaniu znaczenia aspektom psychologicznym tego całkiem nowego dla nich (i nie tylko) doświadczenia. To oczywiście stawia pytania o to, czy współczesna szkoła jest do tego rodzaju pracy gotowa oraz w jaki sposób można ją wesprzeć w podejmowaniu tego typu wyzwań.
Więcej informacji, jak nauczyciele i specjaliści mogą wspierać dzieci i młodzież, i – co ważne – jak mogą sobie radzić w dobie pandemii, znajduje się w bezpłatnej publikacji Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID – 19. Z dystansem o tym, co robimy jako nauczyciele pod redakcją naukową dr. hab. Jacka Pyżalskiego.
