Porozmawiajmy o demografii – czy Polska zniknie?

Kolejny panel organizowany przez The Polish Leaders Foundation w ramach strefy Uniwersytetu Warszawskiego dotyczył wyzwań związanych z demografią, starzejącym się społeczeństwem oraz rozwiązań, których potrzebujemy, aby Polska nie zaczęła się wyludniać.

Spotkanie prowadził Łukasz Chyla, przedstawiciel The Polish Leaders Foundation, który rozpoczął dyskusję od danych. Te wskazują, iż pod koniec tego wieku w Polsce będzie żyło około 10 mln Polaków. Eksperci mówią, iż te szacunki są wiarygodne.

Debata rozpoczęła się od przedstawienia skali zjawiska: według prognoz do końca XXI wieku polska populacja może się skurczyć z 38 do choćby 10 mln osób, co grozi m.in. osłabieniem rynku pracy, systemu emerytalnego czy pozycji Polski w UE. Podczas dyskusji zwrócono uwagę na wyzwania demograficzne, z jakimi mierzy się Polska. Według danych Eurostatu nasz kraj znajduje się wśród państw o najniższym wskaźniku dzietności w Europie. Jednocześnie rośnie średni wiek, w którym kobiety decydują się na urodzenie dziecka, a liczba kobiet w wieku rozrodczym systematycznie maleje. Eksperci ostrzegają, iż może to prowadzić do tzw. pułapki niskiej dzietności, której skutkiem będzie znaczący spadek liczby Polaków w relacji do populacji światowej pod koniec obecnego stulecia.

Krzysztof Bosak podkreślił, iż kryzys demograficzny w Polsce jest faktem i nie można go traktować wyłącznie jako „naturalnej kolei rzeczy”. Punktem wyjścia musi być uznanie problemu i realna wola jego rozwiązania, tymczasem debata publiczna w Polsce jest powierzchowna, a jakość polityk demograficznych niewystarczająca. Zwrócił przy tym uwagę, iż spadek dzietności ma przede wszystkim charakter kulturowy i mentalny, a dopiero w drugiej kolejności materialny. Na przykładzie Izraela pokazano, iż czynnikiem decydującym o dodatnich wskaźnikach demograficznych jest silne społeczne przekonanie, iż posiadanie większej liczby dzieci stanowi normę i element sukcesu życiowego. W Polsce tymczasem normy i aspiracje zostały w dużej mierze ukształtowane przez kulturę masową i marketing, co osłabia trwałość rodziny i zmniejsza gotowość do posiadania dzieci.

Prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak zwróciła natomiast uwagę, iż mobilność i wieloetniczność zawsze były częścią europejskiej, a także polskiej historii. najważniejsze jest, by patrzeć na te procesy konstruktywnie i budować społeczeństwo zintegrowane, akceptujące różnorodność, bo tylko wówczas możliwe będzie rozwiązywanie wielu problemów społecznych i gospodarczych. Polska staje się coraz bardziej atrakcyjnym krajem dla migrantów, a rosnąca różnorodność wymaga decyzji: czy traktować ją jako zagrożenie, czy jako szansę na nową spójność społeczną.

Paneliści zwracali uwagę na trzy główne wymiary problemu:

• kulturowo-mentalne, jak kryzys trwałości związków czy brak wystarczającej debaty publicznej na temat wartości rodzinnych;
• ekonomiczno-infrastrukturalne, jak trudności w godzeniu obowiązków zawodowych z wychowaniem dzieci;
• rolę migracji, w tym konieczność wyraźnego określenia granic i zasad migracji nowych mieszkańców.

Dyskusja pokazała, iż refleksja nad demografią nie może ograniczać się jedynie do ekonomicznych ułatwień dla rodzin, ale musi obejmować także kwestie trwałości małżeństw, kryzysu rodziny i wartości kulturowych. Bez poważnej i szczerej debaty, wolnej od uproszczeń i wzajemnego ośmieszania poglądów, nie uda się wypracować skutecznych rozwiązań.

Proponowane rozwiązania to m.in.: długofalowa edukacja prorodzinna (położne w szkołach), wzmocnienie polityk prorodzinnych (elastyczne urlopy, zachęty podatkowe), budowanie kultury ważności wielodzietności, rozwój usług okołoporodowych i geriatrycznych oraz skonstruowanie przejrzystej i spójnej strategii demograficznej ponad podziałami politycznymi.

UW na Forum Ekonomicznym w Karpaczu – dzień drugi