Przez dziesięciolecia rząd Nowej Zelandii w Aotearoa próbował wyeliminować te reo Maorysów, język rdzennej ludności Polinezyjskiej z Aotearoa. Jak dotąd to się nie udało. Podczas gdy obecna prawicowa koalicja rządowa pracuje nad stłumieniem języka cieszącego się największym poparciem politycznym od lat, organizatorzy, gawędziarze i głośniki te reo argumentują, iż mają „język wieczny” – i mają sześć dubbingów te reo animowanych filmów Disneya filmy, ostatnio z listopada 2024 r Moana 2 Reo Maorysówdziałając na ich korzyść.
Zarówno współczesny rząd Nowej Zelandii, jak i jego napięcia z te reo rozpoczęły się w 1840 r., kiedy przedstawiciele Korony Brytyjskiej i Maorysów podpisali traktat z Waitangi, założycielski dokument konstytucyjny rządu, którego różne dwujęzyczne wersje doprowadziły do konsekwencji i kontroli przez ponad sto lat. W ciągu następnych dziesięcioleci kolonizacja, asymilacja i dominacja języka angielskiego zmniejszyły zasięg te reo. Do 1975 r. tylko 5% uczniów Maorysów umiało mówić w języku te reoi do 1979 r język uznano za zagrożony i zmierzał ku wyginięciu. Dzieci były bite za to, iż mówiły w swoim ojczystym językuwykształceni w szkołach, które zakazały te reo i otoczeni anglojęzycznymi mediami.
W tym tygodniu w Polygon w specjalnym numerze, który nazywamy, przyglądamy się, jak różnice kulturowe wpływają na media Szok kulturowy.
Gdy w latach 70. i 80. nasiliły się wysiłki na rzecz rewitalizacji, zwolennicy i aktywiści zwrócili szczególną uwagę na to, jak wprowadzić te reo do radiofonii i edukacji. Sukcesy wczesnej rewitalizacji często wiązały się z programami immersyjnymi cieszącymi się dużym poparciem społeczności, czyli miejscami, w których te reo zawsze znajdowało się w tle. W 1987 r. Ustawa o języku Maorysów nadała te reo Maorysom taki sam oficjalny status jak język angielski.
Dziś Aotearoa od kilkudziesięciu lat emituje programy radiowe, gazety, programy telewizyjne i inne programy radiowe te reo Maorysów. W ciągu ostatnich siedmiu lat zaczęto ponownie wypuszczać filmy Disneya w te reo, zarówno w lokalnych kinach, jak i za pośrednictwem Disney Plus. Wysiłek ten był efektem współpracy Disneya z Matewa Media, organizacją medialną utworzoną, aby współtworzyć historie te reo Maorysów i rdzennych mieszkańców. Matewa zaczęła się, gdy producenci Chelsea Winstanley i Tweedie Waititi zauważyli, iż ich dzieci obserwują Moana w tle. Czuli Moanaktóry zawiera mitologię Maorysów, szczegóły i słowa („moana” oznacza ocean), był doskonałym miejscem na rozpoczęcie, a widzowie zgodzili się z tym – kiedy wersja te reo trafiła do kin, bilety wyprzedały się w ciągu 30 minut.
Jak dotąd w ramach tej współpracy przygotowano także wersje te reo Kokosowiec, Król Lew, Mrożony, EncantoI Moana 2i Matewa Media w marcu wychodzą poza filmy Disneya Shreka. Disney współpracował już wcześniej przy dubach w języku tubylczym, m.in Zamrożone 2 w języku lapońskim Bambi w Arapaho, ale Disney Reo Māori wyróżnia się ciągłą współpracą, a Matewa powraca rok po roku, aby adaptować nowe kreskówki. Listopad 2024 r Moana 2 osiągnął także kolejny kamień milowy: po raz pierwszy na ekranach kin pojawił się film Disneya Reo Māori wraz ze swoim angielskim odpowiednikiem.
Każdy film wymaga szeroko zakrojonych wysiłków lokalizacyjnych. Tłumaczenie scenariusza wymaga od tłumaczy zrównoważenia znaczenia, płynności, czasu, humoru i nie tylko. Duby mogą również obejmować dialekty: Kokosowiec został przetłumaczony na dialekt Wschodniego Wybrzeża, Ngāti Porou reo, podczas gdy Mrożony został dostosowany do regionalnych dialektów Wyspy Południowej, najzimniejszego klimatu Aotearoa. Synchronizowanie tych dubbingów z już animowanymi ustami postaci jest wyzwaniem samym w sobie, a szczególnie trudnym, ponieważ każde maoryskie słowo kończy się samogłoską.
Twórcy adaptacji filmów poczynili także wysiłki, aby uhonorować lokalne kultury przedstawione w filmach Disneya, na przykład poprzez umożliwienie aktorom głosowym wzięcia lekcji kultury hiszpańskiej i meksykańskiej u meksykańskiego komika Edda Rivery przez Coco Reo Maorysówlub praca z Mauricio Lozano i Haną Mereraiha nad kulturą kolumbijską Encanto Reo Maorysów. Dało to zarówno twórcom, jak i fanom możliwość dostrzeżenia podobieństw między kulturami globalnymi: Coco Reo Maorysów został celowo wydany na czas Matariki, tubylczego święta upamiętniającego zmarłych, podobnego do meksykańskiego Dnia Zmarłych, jak widać na Kokosowiec.
Modelowanie w tej chwili na to wskazuje jeden na pięciu Maorysów i jeden na 25 mieszkańców Aotearoa mówi w języku te reo. Krytycy twierdzą, iż język te reo maoryski jest zbyt słaby, aby można go było dubbingować, ponowne wydania obciążają podatników, a filmy są oznaką, iż Disney jest „zepsuty dodatkowym przebudzeniem.” „The New Zealand Herald” zablokował komentarze na Facebooku z powodu rasistowskich komentarzy związanych z tą sprawą lub, jak je opisał „The Herald”, „tego samego stęchłego, zazdrosnego, ograniczonego umysłu, pozbawionego życia, hōhā, żałosnego BEZSENSU wygłaszanego przez ludzi, którzy przejąć post na temat filmu Disneya tylko po to, żeby się napić”.
Odbiór każdego filmu wykraczał poza ekran, obejmując premiery na czerwonym dywanie, pokazy w całym kraju i wycieczki szkolne dla klas, aby zobaczyć nowe wersje. Filmy dołączają do innych niedawnych premier, w których priorytetem jest rewitalizacja zagrożonych języków, np Rzepka (Irlandzki), Ofiara (Komancze) i Sooyii (Czarna Stopa), a także najnowsze filmy oryginalnie maoryskie, takie jak Nawrócony I Ka Whawhai Tonu. Dla Harrisona Tu, Teksańczyka oddalonego o 12 000 km od Aotearoa, Disney Reo Māori był sposobem na nawiązanie kontaktu z językiem pomimo odległości. Włącza ponowne wydania w tle, aby móc usłyszeć język w życiu codziennym, pomiędzy lekcjami online a ćwiczeniami. „Kilka razy szedłem spać przy dźwiękach ich filmów Disneya” – mówi (są na Spotify). Nigdy nie widział Encanto w języku angielskim, tylko w języku hiszpańskim, a niedługo w te reo.
Wraz ze wzrostem liczby projektów Matewa Media rośnie liczba dezinwestycji rządu i tłumienia te reo. Nowy rząd koalicyjny, zaprzysiężony rok temu, jest najbardziej konserwatywny od pokolenia. Odkąd koalicja doszła do władzy, na ministerstwa wywierano presję, aby to zrobiły przestań używać nazw te reo i te reo w komunikacji rządowej, podczas gdy obcięcie finansowania o 30 milionów dolarów dla nauczycieli, aby uczyli się języka maoryskiego, co dotyczy 2000 nauczycieli i ich uczniów. Gwałtowne cięcia w zatrudnieniu i finansowaniu weszły w życie w Whakaata Māori, finansowanym przez rząd maoryskim kanale telewizyjnym, oraz pilne zapytanie postawiony przed Trybunałem Waitangi, komisją zajmującą się naruszeniami Traktatu, stwierdził, iż rząd wyrządza „znaczną, nieodwracalną szkodę te reo Maori”.
„To jest stałe. Cotygodniowe ataki; czy jest to język maoryski, czy jest to Trybunał, czy jest to kaupapa Maorysów [the Māori way/approach]. To cotygodniowy i ciągły atak” – powiedział rzecznik Partii Pracy ds. rozwoju Maorysów, Willie Jackson – powiedział galerii prasowej Parlamentu. Sytuacja nasiliła się jeszcze bardziej w listopadzie ubiegłego roku wraz z wprowadzeniem ustawy o zasadach traktatu, konserwatywnej reinterpretacji traktatu z Waitangi z 1840 r., która według przeciwników celowo wykluczyła konsultacje z Maorysami i mogła oznaczać koniec pierwotnego traktatu założycielskiego. W komunikacie prasowym współprzewodniczący Partii Maorysów, Rawiri Waititi, powiedział: „Ten rząd toczy wojnę z naszym istnieniem jako Maorysów i tkanką tego narodu”.
Zwycięstwa kulturalne nie są zwycięstwami politycznymi. Ale to nie znaczy, iż popkultura nie ma władzy. „To ważne, aby zobaczyć nas w filmie, szczególnie dla naszych dzieci i wnuków […] normalizacja czegoś takiego jest bardzo ważna” – powiedziała Hinetu Dell, która gra Abuelę Almę, na Encanto Reo Maorysów czerwony dywan. Te ponowne wydania mogą działać jako narzędzia do nauki, inspiracje i ciernie w bokach tych, którzy chcą ukrócić te reo.
W Dniu Języka Maoryskiego 2024 w stolicy Aotearoa w kinie Light House Cuba przygasły światła. Encanto Reo Maorysów zaczął grać dla małej publiczności w każdym wieku. Film nie miał napisów, tylko te reo i donośne, śpiewające głosy Hinetu Dell, Te Waimarie Ngatai-Callaghan (Mirabel) i Poroaki Merritt-McDonald (Bruno). Dubbing przebiegał płynnie, od ruchów ust po przepływ utworów muzycznych, a film powstał w całości jako produkcja te reo Maorysów. Niektóre dzieci mogą znać tylko wersję te reo. Jako Awatea Wihongi (podkładająca głos Luisie) powiedział w zeszłym roku Pacific Media Networkco czyni to pokolenie szczęśliwym.
